KDADALAK: Organizasaun Kdadalak Sulimutuk Institute (KSI) hamutuk ho Raes Hadomi Timor Oan (RHTO), fasilita formasaun Community Based Disaster Risk Manajement ba komunidade no estrutura suku Guguleur, Postu Administrativu Maubara, Munisipiu Liquiça.
Objetivu husi formasaun ne’e hodi fahe informasaun ba komunidade no estrutura suku sira kona ba risku husi dezastre nomós oinsá atu hakbit komunidade sira hodi bele halo jestaun ba perigu dezastre ne’ebé sira enfrenta iha baze.
Formasaun ne’e hala’o durante loron rua (2), hahú 4 to’o 5 Abril 2023. Materia ne’ebé hato’o iha formasaun ba loron dahuluk nian mak hanesan, konseitu baziku kona ba dezastre liu husi fahe kuestionariu ba partisipante sira, nune’e ema ida-idak bele fó sira nia hanoin ka ideas kona ba definisaun dezastre.
Aliende ne’e, ko’alia mós kona ba importansia kona ba orientasaun no koordenasaun, oinsá hato’o relatoriu dezstre nomós identifikasaun problema hodi halo planu asaun komunidade nian.
Definisaun badak husi dezastre katak, estragus seriu ne’ebé impaktu husi fator natural, kauza husi hahalok ema nian hodi hamosu dezastre, halakon materiais, estraga enviromentu ne’ebé nia impaktu bo’ot liu kbit komunidade nian atu hatan, hodi nune’e presiza tulun husi parte liur.
Nune’e mós, importansia husi orientasaun no koordenasaun signifika katak, identifika ema xave sira hodi hato’o informasaun relasiona ho dezastre ne’ebé akontese iha komunidade nia let nomós relatoriu dezastre katak, informa atividade ne’ebé hala’o ona husi ema ida ka instituisaun, hatudu responsabilidade ba servisu ne’ebé hala’o ona, inklui hato’o informasaun official liu husi hakarek.
Nu’udar organizasaun ne’ebé ho karakter movimentu ne’ebé servisu besik liu ho komunidade rural, Kdadalak Sulimutuk Institute identifika mós problema balun ne’ebé durante ne’e afeita tebes ba komunidade nia moris, liu-liu ligadu ho mudansa klimatika ne’ebé sai ameasa boot ba vida moris komunidade vulneravel iha tempu agora no futuru. Ne’e duni, liu husi formasaun CBDRM bele hakbit komunidade sira hodi halo jestaun ba perigu dezastre ne’ebé sira enfrenta.
Esforsu lubuk ida mak Kdadalak Sulimutuk Institute hala’o ona hodi hatan ba problema klimatika no risku dezastre, liu husi aprosimasaun hirak ne’ebé mak durante ne’e KSI uza mak hanesan, estabelese Tara Bandu, forma ekipa Konsellu Dezastre Suku, fasilita mós formasaun ba redusaun risku dezastre liu husi uza meus jestaun rekursu natural, nune’e bele aprosima ba konservasaun natureza, uza koñesementu no rekursu ne’ebé iha hodi hamenus impkatu dezastre ne’ebé bele afeta komunidade.
Dezastre ne’e iha ninia tipu oin-oin, ne’e duni importansia tebes komunidade nia partisipasaun, tanba iha dezastre balun ne’ebé mak akontese neneik no nia tempu ne’e kleur, maibé iha dezastre balun ne’ebé akontesel lalais no iha volume estragus ne’ebé mak bo’ot liu, ne’e duni CBDRM ninia intensaun atu foka liu ba iha impoderamentu komunidade, nune’e komunidade rasik iha kbit atu halo jestaun ba perigu dezastre ne’ebé sira enfrenta.
Molok hahú formasaun, fasilitador Pedro Fernandes Brito iha ninia intervensaun hateten, hanesan organizasaun sosiedade sivil Kdadalak Sulimutuk Institute iha papel atu transmite ka fahe informasaun ba komunidade no estrutura suku sira tuir kbit ne’ebé iha relasiona ho asuntu dezastre nian.
“Ami mai iha ne’e la’os atu sai mestri, maibé ami mai atu hatutan de’it informasaun ne’ebé ami hetan hodi hatutan ba inan-aman sira, tuir ami nia kbit no kapasidade ne’ebé iha. Ne’e duni, mai ita hamutuk fahe ideas ba malu hodi identifika problema ne’ebé komunidade sira enfrenta,” informa Pedro Brito iha Sede Suku Guguleur.
Iha biban ne’e, Kdadalak Sulimutuk Institute hato’o mós parabens ba esturutura Suku Guguleur ne’ebé iha tempu badak hahú implementa ona Tara Bandu iha nivel suku, atividade ne’e rasik trasa ona iha planu asaun komunidade nian.
Fulan hirak liu ba organizasaun perseiro mai iha fatin ne’e hodi ko’alia ho estrutura suku no estrutura KJDS, no iha rekomendasaun balun ne’ebé husu Kdadalak Sulimutuk Institute tenke kompleta servisu balun. Ezemplu, husu tenke produs esturuta KJDS nian ba taka iha suku, nune’e ema sira ne’ebé asumi knar iha esturuta KJDS bele hatene idak-idak nia papel no servisu saida mak atu halo.
“Ida ne’e mak papel organizasaun nian no ami nafatin sei halo akompainamentu ba ita bo’ot sira nia servisu,” tenik Pedro Brito.
Entertantu Xefi Suku Guguleur, Guido R. Ribeiro konsidera formasaun ida ne’e importante tebes ba komunidade, estrutura suku no estrutura KJDS, tanba bele aumenta sira nia koñesimentu oinsá bele halo prevensaun bainhira akontese dezastre iha suku laran.
Aliende ne’e, halo identifikasaun ba rekursu no problema iha suku Guguleur liu husi mapamentu.
Atividade ba loron daruak nian ko’alia kona ba analiza risku dezastre, ne’ebé foka liu kona ba istoria dezastre suku nian, mapamentu sosial, mapamentu risku dezastre no mapamentu rekursu suku nian.
Fasilitador sira ne’ebé fasilita formasaun ne’e mak hanesan, Pedro Brito Fernandes ko’alia kona ba konseitu baziku ba dezastre, David Nune’e fasilita kona ba orientasaun ho koordenasaun nomós Marcela Soares fasilita kona ba relatoriu dezastre.
Total pertisipante ne’ebé prezensa iha atividade ne’e hamutuk ema na’in 29, ne’ebé kompostu husi feto ema na’in 10 no mane na’in 19. (**).
